Gouda – De kern van Gouda, dat is toch de St. Janskerk, of het Stadhuis? Guess again… Vlak achter het bankkantoor, waar de Westhaven begint, ligt het goed verscholen in de diepte: de Donkere Sluis. Deze sluis bracht schepen van de Gouwe op de Hollandsche IJssel (en andersom) en legde zo de basis voor een welvarende Goudse economie.
Wat de snelwegen nu zijn, waren de grachten vroeger: een drukke verkeersader. Boten kwamen de stad in om te worden geschut in de sluis en geladen/gelost aan de kade. Ze lagen vaak lange tijd in Gouda, tijd die schippers gebruikten voor inkopen, reparaties aan het schip, een gang naar de kroeg of een overnach-wting in de herberg. Bovendien betaalden schippers lange tijd tol voor de doorvaart. De verbinding tussen Gouwe en Hollandsche IJssel was zo een levensader voor de stad.
Gouden schakel
Dit had Gouda slim klaargespeeld: door het verleggen van de Gouwe en de bouw van de Donkere Sluis (omstreeks 1250) werd een verbinding gelegd tussen Gouwe en Hollandsche IJssel. Graaf Floris V zag het belang van de plek in en verleende Gouda stadsrechten (1272). Al snel volgde de aanleg van een haven en, zo’n 380 meter verder richting de Gouwe, een tweede sluis. Hierdoor ontstond een enorme schutsluis: van de Donkere Sluis onder de visbanken door, voor de huidige Gouwekerk langs tot aan de Turfmarkt. De gracht naar het tolhuis werd gebruikt als haven.
Bierbrouwerijen
Hoe belangrijk de doorgangsplek was voor de handel en economie is goed te zien rond 1500, als Gouda bekend staat om zijn bier. Graan werd geïmporteerd uit Noord-Frankrijk en Gouda was over het water uitstekend bereikbaar. De plek om een bierbrouwerij te beginnen dus. Historische vereniging Die Goude schrijft* dat ‘van de 151 brouwers er 85 aan de Haven en 43 aan de (Binnen)Gouwe [wonen]: de belangrijke verkeersader dwars door de stad was de vestigingsplaats bij uitstek voor brouwers’.
Tol heffen
Eeuwenlang mochten schepen die door Graafschap Holland passeerden van de graven van het gebied slechts langs drie steden: Dordrecht, Gouda en Gorinchem. Vereniging die Goude: ‘In Gouda kruisten (…) de oost-west en de noord-zuidbinnenvaart door Holland elkaar. De Goudse tol en sluis vormden de spil in het Hollandse tol-en binnenvaartsysteem’. Die positie werd fel verdedigd tegen alternatieven in en buiten de stad.
Vervallen route
Met het groeiend gebruik van de Mallegatsluis en de bouw van de Julianasluis (1936) nam de route uiteindelijk toch in belang af. Na de watersnoodramp in 1953 werd besloten de havensluis af te sluiten en stroomde het water niet langer.
Te zien:
Westhaven 65 is een van de oudste huizen van Gouda, het stamt vermoedelijk uit 1361. Hier is eeuwenlang een zeilmakerij gevestigd geweest.
De sluizen: Het Amsterdams verlaat op de hoek van de Turfmarkt, de recent gerestaureerde Donkere Sluis aan het Dubbele Buurtje, het Tolhuis met Havensluis.
Facts & figures
Donkere sluis = 402 meter
Havensluis = 382 meter
Dijken
De West- en Oosthaven stond vroeger in open verbinding stond met de zee en zijn dus dijken. Dit veranderde pas met de bouw van de Havensluis (naast het Tolhuis), in 1615 aangelegd om dichtslibben van de entree tegen te gaan.
Schuren: de Havensluis (tussen Tolhuis en Donkere Sluis) werd vooral gebruikt om de grachten door te spoelen (te schuren).
Aantal schepen: rond 1900 passeerden nog zo’n 40 a 50.000 schepen door Gouda.
Afschaffing tol: De tol is afgeschaft drie jaar na de Franse inval in 1795.
Mallegatsluis: De Mallegatsluis werd aangelegd voor oorlogsschepen op last van Willem van Oranje. De grote schepen hadden grote last van de volle grachten en lange wachttijden. Lange tijd mocht de sluis niet door andere schepen worden gebruikt.
*Boek historische vereniging die Goude: ‘1000 jaar Gouda’
16-07-2020 12:20