Gouda – Het is vrijdagmiddag in april, een grote groep kinderen is samengedromd aan de Oosthaven. Het zijn groep 7 en 8 van basisschool de Carroussel. Vanmiddag volgen zij de Stolpersteinewandeling met Donald Pagrach. In eerste instantie gaan zijn verhalen over de Jodenvervolging in Gouda, maar zijn boodschap reikt verder. Donald: “Ik ben al oud, jullie hebben de toekomst, jullie kunnen ervoor zorgen dat het vrede blijft”.
Bij de voeten van de kinderen liggen in groepjes tientallen Stolpersteine in de stoep. Ze liggen voor het voormalig Joodse bejaardencentrum aan de Oosthaven. Zeker zestig genoten hier van hun oude dag, daarbij geholpen door zes verzorgers. “De directrice wist het”, vertelt Donald over de zwarte dag in 1943. “Zij had bewoners de dag ervoor gezegd dat ze hun spulletjes moesten pakken”. Bepakt en bezakt stond men dus klaar toen op die bewuste 9 april een razzia werd gehouden. Alle bewoners werden weggevoerd naar Westerbork: “De meesten gingen van daar naar Sobibor, anderen naar Auschwitz”, zegt Donald. Niemand keerde ooit terug.
De Stolpersteine
De Stolpersteine (Duits voor: struikelstenen) vormen vanmiddag de basis voor Donalds verhaal. Sinds 2011 worden ze ook in Gouda geplaatst voor huizen van gedeporteerde, Joodse bewoners. Op elk steentje staat de naam van de bewoner, zijn/haar geboorte- en sterfdatum en waar ze vermoord zijn. Oud stadsdichter Inez Meter vatte de waarde van zo’n zichtbaar steentje heel mooi samen in haar gedicht ‘stolpersteine’: “In hun namen keren zij weer”. Het is een zin die Donald ook meermaals aanhaalt.
Artikel gaat verder na de foto
388 namen
Voor we de wandeling beginnen naar andere steentjes gaat het nu eerst naar het Metaheerhuis. We lopen door de poort, naar achteren. Daar staat namelijk het feitelijke ‘Metaheerhuis’. Dat is een plek waar gelovige Joden na het overlijden een rituele reiniging ondergaan. In het oude huis, dat doet denken aan een klein kapelletje, kijken de kinderen naar een indrukwekkende plaquette met daarop de 388 namen van gedeporteerde Goudse joden. Donald vraagt de kinderen wat ze opvalt en vertelt bijzondere verhalen achter de namen.
Zoals over de man die te voet naar Rotterdam zou worden gebracht door een NSB’er. De begeleider zag naar verluid niets in de lange voettocht en schoot hem ter hoogte van Moordrecht dood. Een ander vluchtte te voet naar Spanje en verongelukte toen hij, in een bijna geslaagde vlucht, in de Pyreneeën in een ravijn stortte. Veel namen hebben de macabere vermelding van Auschwitz en Sobibor achter hun naam staan.
Herkenbaar
Na deze herdenkingsplek is het tijd voor wat lucht; tijd voor de wandeling dus. Die gaat eerst naar de Wijdstraat, waar Donald een mooi verhaal vertelt van een meisje dat met haar vriendinnetje meeliep om haar uit te zwaaien op het station. “Wie zou zijn vriendje of vriendinnetje niet willen uitzwaaien?”, houdt hij de kinderen voor. Haar vader was echter woedend toen ze thuis kwam, want het was levensgevaarlijk. “Hoe oud zijn jullie?”, vraagt Donald even later aan de kinderen. “Stel je eens voor, dit jongetje [dat aan de Wijdstraat woonde] was 13. Zo oud als jullie en hij zou nooit ouder worden”. De groep is muisstil.
Artikel gaat verder na de foto
Persoonlijke bron
Donalds drijfveren voor het vertellen van deze verhalen hebben ook een persoonlijke bron. Zijn eigen vader komt uit een Joods gezin waarvan zijn ouders en zes van de zeven kinderen tijdens de oorlog werden omgebracht. “Mijn vader zich zijn leven lang afgevraagd waarom hij als enige mocht doorleven”, vertelt Donald. Daarom is Donald altijd heel geïnteresseerd geweest in zijn Joodse wortels en weet hij veel over de vervolging in de oorlog. Dat is ook waarom hij dit werk doet, zegt hij: “Ik vind het mooi om deze wandelingen te doen, omdat ik door mijn kennis over te dragen van betekenis kan zijn bij de gedachtenvorming over oordelen en vooroordelen bij jongeren”.
Voor vrede
De tocht gaat verder via een huis op de Lange Groenendaal en Achter de Vismarkt –de zoon des huizes hier was 4 dagen getrouwd voor zij werden gedeporteerd— naar de Raam. Bij deze laatste stop stelt Donald de kinderen een paar prikkelende vragen. “Waarom moeten we herdenken, deze mensen zijn toch al lang dood? Waarom houden we er niet mee op?”, lokt hij de kinderen uit de tent. De 74-jarige Gouwenaar is hier duidelijk niet om zomaar een verhaal te vertellen. “Hoe gaan we dit verder vormgeven, 80 jaar later”, gaat hij verder. “Ik ben al oud, jullie hebben de toekomst, jullie kunnen ervoor zorgen dat het vrede blijft”. Zo roept hij de kinderen op om de boodschap door te geven.
Artikel gaat verder na de foto
Veroordelen
De diepere boodschap komt ook goed tot zijn recht in de afsluiting van de middag, in de Garenspinnerij. Daar krijgen de kinderen een indrukwekkend video-muzikaal optreden van Gouwenaars Jaap en Ruben Mulder (vader en zoon) voorgeschoteld. Op meeslepende wijze laten de Mulders zien hoe het komt dat gewone mensen weerzinwekkende dingen doen, zoals de nazi’s in de oorlog. “Omdat er grenzen zijn en omdat wij elkaar veroordelen als we er ‘anders’ uitzien”, zegt Jaap. Donald: “Van binnen zien we er hetzelfde uit en toch zeggen we; jij bent anders”. Menigeen pinkt bij de voorstelling een traantje weg.
Het is een boodschap die ook in de toekomst van belang blijft. Waarom grenzen op de wereld, waarom elkaar veroordelen? “Het liefst zou ik deze wandelingen het hele jaar houden en niet alleen voor basisscholen”, vertelde Donald al. Het onderwerp blijft niet beperkt tot 4 mei, het gaat over samenleven in vrede en respect, nu en in de toekomst.
Stolpersteine
Stolpersteine is een Duits initiatief uit 1992 van Gunther Demnig, en ze worden door heel Europa geplaatst. De messing steentjes worden sinds 2011 voor Goudse woningen in het straatwerk geplaatst, voor de woning van een voormalige Joodse bewoner. Ieder jaar worden nieuwe steentjes toegevoegd; de verwachting is dat in 2030 alle 388 namen een steentje hebben. Donald geeft ieder jaar in april wandelingen, voor vele klassen uit heel Gouda. Alle verhalen zijn na te lezen op www.goudsmetaheerhuis.nl of in het boek ‘Hier woonden’, van Soesja Citroen.
30-04-2021 11:33